TINTINNABULUM

TINTINNABULUM

a tinnitu, quem, dum pulsatur, edere solet, nomen nactum est: Tinnitus autem est aeris: unde ex aere primum, mox ex aere, stanno, plumbo argentoque nonnumquam admistis, fieri consuevêre Tintinnabula, magni inter homines usus, sive profana, sive sacra respicias. An apud Antiquos recepta fuerint, dubitat Ioh. Tortellius in Lexic. cum rara illorum apud Veteres mentio: sed, ut de Campanis, quales suâ aetate in usu vidit, facile id concedatur: de Tintinnabulis tamen quibuscumque, id concedi non potest. Horum inventor, ut et pluriimarum aliarum rerum, in obscuro est, neque Plinius, qui l. 36. c. 13. Tintinnabulorum in sepulchro Porsenae meminit, caputque integrum, 56. atque id satis prolixum, rerum Inventoribus dicavit, l. 7. de eorum primo Auctore quidquam in medium protulit. Certum est, parvorum Tintinnabulorum usum in Coenobiis, ut et in privatis Nobiliorum aedibus iam exstitisse, antequam vel Paulinus, Episcopus Nolanus; vel Sabinianus Pontif. Rom. campanis Templorum turres instruxislet. In Regum quoque palatiis fuisle hinc discimus, quod Tinnula inde, vel Tinella sunt appellata, quoniam ad tinnitum campanae, ut in monasteriis fieri solet, singuli Regii Palatii domestici ad epulas cirentur. Unde tenir tinel Gallos dixisle, pro Curiam Regis celebrare, videri nonnullis, habes apud Car. du Fresne Glossar. Sed et antiquioribus, non minora solum, verum et maiora fuisle, discimus ex Martiale, ubi aeris Thermarum, cuius sonô loturi convocari fuerint soliti, meminit, l. 14. Epigr. 163.

Redde pilam, sonat aes Thermarum, ludere pergis?

Quod frustra quidam ad aereum referunt clypeum, de quo Vintrux. cum Aelius Spartianus nescio quem Imperatorem Rom. Thermis Tintinnabulum amovisse, diserte dicat. Huius itaque tinnitu, non solum qui pilâ in Sphaeristerio exercebantur et in Thermas convenerant. sed et qui longle inde abeslent, lotum convocabantur. Unde Cicero in Tuscul. simulatquve, ait, increpuisset, Romanos, relictis Philosophis et Praeceptoribus, unctum (nam qui lavislent, ungebantur) iresolitos. Iassici Tintinnahuli, cuius sonus pisces vendi in Foro indicaverit, meminit Strabo, Geogr. l. 14. ubi lepidam de Citharoedo quodam, ab Auditoribus, ad aeris huius sonum, deserto, historiam affert. Neque vero in Thermis solum aut Foro, sed et in privatis Romanorum aedibus, Tintinnabula sonuisle, docet Lucianus, ubi in ditiorum aedibus, familiam Tintinnabuli sonô excitari consuevisse, tradit; Qui mos hodieque in Purpuratorum Flaminum aedibus perdurat: Vide autem Lucianum tract. de iis, qui mercede conducti in divitum familiis vivunt. Ide horas per aquam et sonitum suâ aetate demonstratas, docet; cuiusmodi Horologii iconem exhibet Magius, de Tintinnab. c. 6. Syriae quoque Deae Sacerdotem Tintinnabulô usum refert, cum ait: Ante Syriae Deae Templum phallos duos mirlae altitudinis fuisse statutos: in hos Sacerdotem eâ solitum arte conscendere, quâ Syri palmas altiores, nimirum fune caudici advolutô, ac paulatim ad superiores partes protractô. Cum vero ad summas phalli partes pervenisset, orare, sacra facere ac inclamare consuevisse, atque interim tintinnabulô sonum edere, ut verbis tinmtus sociaretur: Quod confirmat Plut. in Crasso, Tertullian. Apologet. Cicero, de Nat. Deor. l. 3. Eusebius item Praep. Euangel. c. 2. Aes namque in sacris non modicam habere vim, olim creditum. Unde eiusdem Deae sacerdotes, qui stipem non modicam passim emendicabant, illam colligentes, Tintinnabula quoque susurpâsle, discimus ex antiqua Romae statua, in qua Sacerdos huiusmodi, cum pera et tintinnabulo, visitur. Quem morem hodieque in Italia imitantur illi, qui D. Antonii fratres nuncupantur. Similiter Nic. Nicolai de moribus diver sarum Gent. inter Saracenos, reperiri quoddam Religiosorum genus, qui, vitam alias solitariam agentes, nonnumquam latebris suis relictis civitates petant, ursum queque vel cervum manu ducant, e cuius collo Tintinnabulum pendeat, quô populum, ad eleemosynam dandam, concieant, literis prodidit. etc. Neque vero homines solum, sed et iam bruta, quae sub hominis degunt imperio, olim Tintinnabulis personabant, ut tinnitu eorum noxiae ab illis ferae arcerentur, Strab. Hodieque Pastores, more antiquô perdurante, gregibus armentisqueque ea adaptant, non tam ad terrendas feras (namqueve et pecora tintinnabulata, ut Sidon. vocat. Apollinaris, l. 2. Epist. 2. a feris impeti necariqueque compertum) quam ad deprehendendum, quibus in locis nemorum, montium valliumqueque oberrent, atqueque hâc ratione longae inquisitionis labor absit. Quare Iustinianus Imp. in LL. rusticis tit. 2. §. 2. sanxit: Si quis crepitaculum, sive tintinnabulum bovis aut ovis aut alterius cuius spiam animalis sustulerit, convictus flagellator, ut fur. Et si animal deperditum fuerit id damnum sarcito, quod eius crepitaculum sustulit. Cuius rei meminit etiam Lex Burgundionum, tit. 4. §. 11. et Antiq. Boiariorum c. 8. tit. 11. §.

1. Eôdem respexisse vietur Fortunatus de S. Medardo, l. 2.

Tintinnum rapit alter inops, magis improbus ille,

Qui iumentorum colla tenere solet.

Quamquam et Tintinnabuli sonô perinde pecora, ac tibiae, delectari atque pinguescere nonnulli existimant. Imo oblectamenti atque ornatus gratiâ Muliones atque Agasones equis mulisque Tintinnabula alligabant, ut de mulis Ovidius canit: de equis, Suid. in voce πωδωνίσαι. Mediô inprimis aevô id Francis in usu, ut equorum maxime strata tintinnabulis exornarent, uti pluribus docet Car. du Fresne ubi supra. Romae quinetiam, in antiqq. marmoribus Elephanti videntur, e quorum collo propendent tintinnabula: Atque etiamnum Hieracarii aquilis, maioribus minoribusque acciprtribus, ahi ex aere, alii ex argento coriaceis compedibus assuunt. ut, cum evolaverint atque conspectum effugerint, sonô crepitaculorum suorum iterum queant inveniri. Redeo ad homines: Aristophanes in Avibus, iubet Codonophorum i. e. Tintinnabuli gestatotorem, circumcurrere; inquit enim, Κωδωνοφορῶν περίτρεχε Ad quae

verba, Graecus Scholiastes scriptum reliquit, eos qui circumibant urbem ac φύλακας, i. e. excubias et vigiles, gestare Tintinnabula consuevisse, ut num vigilels vere essent vigiles deprehenderetur. Vide quoque Hesych. in Κωδωνοφορῶν. Quod Romani buccmâ, Germani nostrâ aetate tympani tibiaeque sonitu facere soliti sunt. Sed et Caleri aliisque locis praesidiatiis veterem Graecorum morem etiamnum observati legimus. Similiter, si qua vis ingrueret, Campani aeris tinnitu indicium dabatur olim; quemadmodum et hodie per universam Belgicam: Quo respexit Statius, Theb. l. 6. v. 687.

—— Procul auxiliantia gentes

Aera crepant.

Porro habebant olim Codonophoros, qui funus atrati praecederent, Snid. et ex eo Guil. Budaeus: Quod factum, tum ut ad spectandam pompam homines confluerent, tum ut Flamen Dialis funeris admoneretur, ne ille ex improviso occurreret et funebribus auditis tibiis pollueretur. Vide A. Gellium, l. 10. c. 15. Imo et, quam primum quis excessisset vitâ, aera pulsari fuisle solita, pervetus Theocriti monet Scholiastes: quod is sonus crederetur καθαρὸς καὶ ἀπελαςικὸς τῶ μιασμάτων, h. e. avertere spectra et daemonum ludibria: Qua de causa etiam receptum, ut tonante caelô campanarum boatu perstrepatur. Quamvis et alia subsit ratio, nimirum ut, illarum complosione aere longe lateque diverberatô, vis tonitrui in fringatur. Ut de Proserpinae Sacerdote, Athenis ἠχεῖον pulsare solito, nil dicam. Zonaras e fontium quoque collo Tintinnabulum antiquitus suspendi consuevisle, ne ex eorum improviso contactu aliquis pollueretur, scribit l. 2. Quod de servis, cum apud Romanos ad supplicium ducerentur, colligi Hadr. Turnebus, l. 23. c. 11. ex Plauto, Pseudol Act. 1. sc. 3. v. 98.

— Verum, extra portam Metiam currendum est prius,

A. Quid eo? Pl. Lanios inde accersam duos cum tintinnabulis.

E'qua consuetudine idem Zonaras factum credit, ut Triumphantis currui Tintinnabulum cum scutica sive flagro adalligaretur, quibus instrumentis, reorum supplicio destinatis, in tantae felicitatis cumulo Imperator admoneretur, ne plus quam par esser efferretur, sed humanae semper memor eslet miseriae. Contra Indis Regibus tintinnabula et tympanum praecessisle, inter alia Regiae dignitatis symbola, docet Alex. ab Alexandro, Genial. Dier. l. 4. c. 2. etc. De Tympanis. quibus introrsum multa appensa essent Tintinnabula, vide Suid. Crotala, quibus Tintinnabula affixa, in antiquis visuntur marmoribus. De tintinnabulorum sive Campanarum, in quibusdam Europae urbibus, Antverpiae potissimum, Insulis Flandrorum, Tungris, Ultraiecti, Amstelodami, Musico concentu, vide Magium lib. cit. c. 17. etc. Fuit vero et castrensis Tintinnabulorum usus: Superioribus enim saeculis nec tamen admodum vetustis Tintinnabulorum usu iam in Ecclesias invectô, Imperatores in castris, quasi in civitate ambulatoria, Carrocium (voce Ital. quasi dicas Currum magnum) habuisse, in quo e turricula lignea campana pendens, Sole occidente et mane ante lucem, a milite fuerit pulsata, ut Deum precibnus sibi redderent propitium, legimus: Eôdemque Tintinnabulô, cum classicum cani oporterer, milites ad arma fuisle convocatos. Vide de hoc Carrocio Villanium Florent. Chron. eiusque figuram cum tintinnabulo et vexillo, apud Magium, c. 13. supra item voce Carrocium, et plura hanc in rem totô illô librô de Tintinnabulis, cum Notis Franc. Swertii etc. Non sine piaculo tamen Sacerdotis Iudaeorum Summi Tintinnabula omisero, de quibus agitur Exodi c. 39. v. 26. Hic enim Tintinnabula multa, ac mala punica itidem sonora, in extrema vestimenti ora gestre divinitus iussus est; Ut cum in Sanctum Sanctorum ingrederetur, sonitus multiplex ab his, qui in templum convenerant, facile posset audiri: Quae figurabant, CHRISTO praedicante ac ministrante, clarum Euangelii sonum et germinantia Ecclesiae prata virtutumque omnium florem odoremque futurum, Franc. Burmannus Synops. Theol. Part. 1. l. 4. c. 8. Simile quid inter ritus Ecclesiae Rom. in qua tintinnabulis exornatas interdum vestes Sacerdotales observat Car. du Fresne in vocibus Capa, Stola, Tinniolum et Tunica: quomodo et Procerum depingit Apuleius, l. 10. Nec tintinnabula equorum, apud Zachariam, qui in novo Test, iis inscriptum iri, Sanctitas Iehovae, ait c. 14. v. 20. Solent autem, haec iis appendi, non tam ornatus, quam levaminis causâ, ut soni dulcedine deliniti laborem ferant facilius. Alia fuêre tintinnabula, quorum tinnitu explorabant veteres Persae equos suos, an bellicos strepitus ferre possent, apud Aelian. Histor. l. 16. c. 25. quod κωδωνιζειν Graeci. Vide supra, et διακωδωνίζειν dixêre, qua de re plura apud Sam. Bochartum, Hieroz. Parte prior. l. 2. c. 8. uti de Tintinnabulorum in toto Imperio Turcico, adeoque Ecclesia Graecorum, quae sub illius iugo gemit, usu prohibito, alibi.

Tintinnabulorum quaedam species.

Campana.

Codon.

Hagionsidirum.

Η᾿χεῖον

Lebetes Dodonaei.

Nola.

Petasus.

Signum.

Simandrum.

Squilla.

Vide he his omnibus suô locô.